Бұқаралық мәдениет

Бұқаралық мәдениет (ағыл. mass culture) – 20ғ. Батыс елдеріне тән мәдени тип. Бұл термин қазіргі мәдениеттануда "орта" тұтынушыға бағытталған және соны өнімді (оригинальный продукт) кең тарату мүмкіншілікке ие рухани өндірістің ерекше түрін белгілеуге пайдаланылады. Дәстүр бойынша элитарлық (ақсүйектік) мәдениетке қарсы қойылады.

Бұқаралық мәдениеттің шығуын ірі өнеркәсіптік өндірістің қалыптасу дәуірімен байланыстыру қабылданған. Феодалдық қоғамның дәстүрлі әлеуметтік құрылымының күйреуі қызметтің дағдылы формаларынан және солармен байланысты рухани дәстүрлерден қол үзген көпшілік адамдардың пайда болуына мүмкіндік туғызды. Осы жағдайларға байланысты бұқаралық мәдениет, бір жағынан, жаңа әлеуметтік жіктердің (жалданушы жұмыскерлер мен қызметкерлердің) қалалық халықтық мәдениеттің меншікті түрін жасау әрекеті, екінші жағынан – үстемдік етуші саяси және экономикалық құрылымдардың мүддесіне қарай бұқаралық санамен манипуляция жасау құралы ретінде пайда болды.

Бұқаралық мәдениет ұғымында қазіргі өркениетті елдерді қамтыған төмендегідей құбылыстар көрініс тапты: элитарлық мәдениеттен оның бұқаралық бітіміне (болмысына) ауысу, көшу, бұқаралық ақпарат бұлақтарының жан-жақты дамуы, мәдени өнімдерді тұтынудың индустриалдық-нарықтық түрлерінің үстемдік етуі,адамның рухани өмірін стандарттау және оны жарнама арқылы реттеу, адамдардың көңіл-күйі мен бос уақытын нарықтық мақсаттарда қолдану (ақша табу, жасау), т.б.

Бұқаралық мәдениеттің тағы бір ерекшелігі оның жазу, оқу мәдениетінен экрандық өркениетке өтуінде. Интернет жүйесімен тұтастырылған бұқаралық мәдениет ұлттық мемлекеттік шектен шығып, әмбебапты жалпыадамзаттық сипатқа ие бола бастады, мәдени сұхбатты бір стильге келтіру оның қарым-қатынастық мүмкіндіктерін арттырады.

Алайда бұқаралық мәдениет ішкі қайшылықтарға толы және оны барлық ұлттық мәдениеттерге үлгі ретінде қарау, ұсыну дұрыс емес. Мәдени құндылықтарды конвейерлік тәсілмен өндіру олардың тұлғалық шығармашылық мазмұнын кемітіп, адамдық жатсынудың жаңа формаларын қалыптастырады. Тек пайданы көздеу, ұлттық дәстүрлі мәдениетке жат әсіре сексуалдылықты, зорлық-зомбылықты, нәпсіқұмарлықты, арсыздықты, руханисыздықты дәріптеуге әкеп соғады. Бұқаралық мәдениет үлгілері қазақ халқының ұлттық құндылықтар сүзгісінен өтуі қажет.